Benjamin Graham, cha đẻ của đầu tư giá trị, ít gặp các nhà quản lý của các công ty mà ông đầu tư bởi vì ông cảm thấy họ chỉ nói điều họ muốn ông nghe, và bởi vì ông không muốn bị ảnh hưởng bởi những ấn tượng về nhân cách. Một trong những sinh viên tài năng của ông, Warren Buffet huyền thoại, cũng nghĩ như vậy: "Một nhà quản lý giỏi giải quyết được vấn đề của một doanh nghiệp với danh tiếng xấu, danh tiếng của doanh nghiệp vẫn như vậy".

Các nhà đầu tư giá trị như Graham và Buffett tin rằng nguồn thu nhập từ đầu tư bền vững không phải là tài sản con người của công ty, mà còn được gọi là "cái hào kinh tế", cấu trúc, lợi thế cạnh tranh bền vững về doanh thu hoặc chi phí. Cái hào doanh thu thường liên quan đến các tài sản vô hình (bao gồm cả thương hiệu và bằng sáng chế), chi phí chuyển mạch cao, và mạng lưới kinh tế. Cái hào chi phí được liên kết với quyền sở hữu của quy trình rẻ hơn hoặc nhanh hơn, vị trí thuận lợi, tài sản duy nhất, hoặc kích thước công ty. Trong một số trường hợp, những cái hào này đóng vai trò như phao cứu nạn của các công ty, giúp họ có thể sống sót qua sự gián đoạn công nghệ và sự thay đổi của ngành công nghiệp theo thời gian, làm cho những người sáng lập trở thành những người giàu nhất thế giới: Bill Gates, Carlos Slim, Amancio Ortega và Larry Ellison.

Có một sự thật thú vị về các công ty với những cái hào này hoặc những lợi thế cạnh tranh thường bị bỏ qua: tỷ lệ doanh thu của CEO trong tổng số S&P (chỉ số cổ phiếu 500 của Standard & Poor) nói chung là cao hơn từ 10 đến 20 lần so với những thành công lớn trong vài thập kỷ qua. Một ví dụ là Inditex, được thành lập năm 1963 và hiện là tập đoàn thời trang lớn nhất thế giới, chỉ có hai CEO thành công sau nhà sáng lập Amancio Ortega. Ngược lại, Deutsche Bank của Đức, vốn đã phải chịu nhiều năm hoạt động kém, đã có ba CEO trong năm năm qua, không ai trong số họ đã làm được nhiều để cải thiện hiệu năng dù cho hồ sơ của họ trong ngành có hào nhoáng đến nhường nào.

Điều này đặt ra một câu hỏi cơ bản: Liệu một giám đốc điều hành có kinh nghiệm nhất có thể làm thay đổi một công ty kém hiệu quả? Theo nhà kinh tế học của Viện Antoinette Schoar, câu trả lời là có khoảng 60% trong suốt thời gian qua, không tốt hơn nhiều so với khả năng tung đồng xu.

Phát hiện của Steve Kaplan ở Chicago về sự khác biệt mà các nhà quản lý có thể thực hiện thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Ông đã nghiên cứu tầm quan trọng tương đối của đội ngũ quản lý trong 106 công ty tài trợ vốn đầu tư mạo hiểm từ kế hoạch kinh doanh ban đầu đến IPO. Ông nhận thấy rằng mặc dù 50% các nhà đầu tư mạo hiểm mô tả đội ngũ quản lý như là nhân tố quan trọng nhất trong giai đoạn lập kế hoạch kinh doanh, sự nhấn mạnh này đã giảm đáng kể trong giai đoạn IPO. Ông kết luận rằng tài sản phi nhân tạo - tức là những chiếc hào của họ - quan trọng hơn đối với các doanh nghiệp hơn là tài sản của con người, với tầm quan trọng tương đối của chúng gia tăng theo thời gian. Những hàm ý là rõ ràng: đầu tiên chọn đúng ngành công nghiệp và công ty, sau đó chọn đúng quản lý. Nếu các nhà quản lý không thực hiện, họ có thể được thay thế dễ dàng hơn nhiều so với ý tưởng kinh doanh cơ bản hoặc ngành công nghiệp.

Tất nhiên, trong một thế giới cạnh tranh cao, ngay cả một lợi thế nhỏ là cũng đóng vai trò quan trọng. Vậy có gì khác biệt về những người quản lý thực sự thành công không? Hãy trở lại với Steve Kaplan, người cũng đã nghiên cứu cách thức và lý do tại sao các CEO lại quan trọng, liên quan đến các nhiệm vụ của họ trong việc tuyển dụng và thực hiện công việc hiệu quả.

Các đánh giá chi tiết của ông về hơn 300 ứng cử viên Tổng Giám đốc điều hành trong các công ty được tài trợ bởi các công ty tư nhân cho thấy các CEO có thế mạnh thực hiện (“hiệu quả”, “tổ chức và lập kế hoạch”, “chú ý đến chi tiết”, “kiên trì”, “chủ động”…) sẽ thực hiện tốt hơn so với các CEO có kỹ năng mềm tốt hơn như xây dựng nhóm hoặc lắng nghe. Phát hiện này là một sự khẳng định có giá trị thời đại mà Peter Drucker đã nói vào năm 1967 về những gì làm cho những Giám đốc điều hành trở nên có hiệu quả.

Nếu tất cả điều này là đúng, thì tỉ lệ cao các CEO nghỉ việc đang diễn ra ở nhiều công ty không phải là biểu hiện của việc quản lý kém. Nó cho thấy một vấn đề sâu sắc hơn, đó là các công ty này đơn giản là không có lợi thế cạnh tranh, họ tham gia cuộc chơi với hy vọng tìm được một Giám đốc điều hành có thể tìm thấy lợi thế cạnh tranh. Đây đương nhiên không phải một ván cờ dễ dàng.

Thu Thủy

Lược dịch theo Harvard Business Review 

Vietnam Report